In Amersfoort vond in mei 1940 een evacuatie plaats van bijna 44.000 inwoners. In de vroege morgen van 10 mei 1940 vlogen de eerste Duitse vliegtuigen over. De stad werd net als de rest van de Grebbelinie gevechtsterrein. De plannen lagen klaar om de inwoners van de stad, net als tienduizenden inwoners van Rhenen en de dorpen tot en met Bunschoten-Spakenburg, zo snel mogelijk te evacueren. Binnen enkele dagen was vrijwel de volledige burgerbevolking van Amersfoort vertrokken.
Betsie van Ravenhorst sprak met mensen die het meemaakten en schreef er een boeiend artikel over in het Jaarboek Flehite 2016. In het artikel ‘Amersfoort, mei 1940: een ordelijke en goed geregelde volksverhuizing’ vertellen 15 Amersfoorters, die toen in de lagere schoolleeftijd waren, over deze indrukwekkende gebeurtenis. Hieronder volgt een korte samenvatting van het artikel. U kunt onderaan deze pagina ook het hele artikel downloaden.
‘Houdt U gereed!!! De afvoer der burgerbevolking kan ieder ogenblik een aanvang nemen’.
De evacuatie
Om 07.15 uur kwam het bevel tot evacuatie van burgemeester Van Randwijck. De inwoners van Amersfoort zouden per trein evacueren naar Noord-Holland. De stad was verdeeld in 44 wijken met een hoofdbegeleider, herkenbaar aan een Sint Joris baniertje. Elke wijk was onderverdeeld in 20 groepen van ongeveer 20 personen. Voor de evacuatie van de ziekenhuizen, inrichtingen en tehuizen was een apart plan opgesteld, dat meteen op de eerste dag van de oorlog werd uitgevoerd.
De volgorde van evacuatie was van tevoren vastgelegd. Vanaf 21.00 uur vertrokken de eerste 2000 personen. Als eerste degenen die woonden aan de Liendertseweg en Hogeweg. Daarna de bijna 20.000 bewoners van het noordoostelijke deel van de stad. Het vervoer ging de hele nacht door. Tot slot volgden de ongeveer 23.000 bewoners van het zuidwestelijke deel van de stad.
‘Wij moesten ons formeren op de Rubensstraat bij het hek naast de ijsbaan. Terwijl wij daar stonden hoorden we in de verte het luchtafweergeschut. Toen het bevel tot vertrek kwam heeft mijn moeder ons allerlei kleren over elkaar aan laten trekken.’
Er waren 40 treinen nodig, duizend inwoners werden met bussen vervoerd. Na vier dagen was de evacuatie voltooid.
Noord-Holland overspoeld door 10 duizenden evacués
Binnen enkele dagen werd Noord-Holland overspoeld door tienduizenden evacués. De gastvrijheid was groot. Er kwamen 20.500 evacués terecht in Alkmaar. Anderen werden ondergebracht in de omliggende dorpen zoals Bergen, Hoorn, Scharwoude, Warmenhuizen, Broek op Langedijk, Limmen, Spanbroek, Obdam, Winkel en Nieuwe Niedorp.
‘Wij gingen in de avond met ons vijven met de trein naar Noord-Holland. Een avontuur voor mij want ik had nog nooit in een treincoupé gezeten. Wij werden ondergebracht in Schoorldam bij een bollenkweker. Mijn vader hielp de boer met het werk en wij speelden buiten in de zon. We zijn een week weggeweest’.
Weer naar huis
Na de capitulatie op 15 mei kwam iedereen binnen een paar dagen met treinen en bussen weer terug. Men trof een redelijk gespaard gebleven stad aan, met veel loslopende huisdieren. Op 20 mei gingen de meeste winkels weer open, evenals de bioscopen. Twee dagen later volgden de scholen.
Verder lezen?
U kunt het artikel hier downloaden:
- Betsie van Ravenhorst, Amersfoort, mei 1940: een ordelijke en goed geregelde volksverhuizing, in Jaarboek Flehite 2016 (pdf)
- Of ga naar Tijdbalk Amersfoort Vanaf 12 mei evacuatie van 43.400 inwoners van Amersfoort
* In de pdf van het artikel zijn de foto’s vanwege het beeldrecht verwijderd.
U kunt het Historisch Jaarboek Flehite ook nabestellen. Daarover vindt u hier meer informatie.