De scheiding van Joodse en niet-Joodse kinderen op Nederlandse scholen was één van de vele anti-Joodse maatregelen, die de Duitse bezetter in 1941 nam. Ook in Amersfoort moest deze maatregel worden uitgevoerd. Hoe ging dit in zijn werk en was er verzet tegen de maatregel?
U leest dit in het artikel ‘Het Joodse kind op de Joodse school. De Scheiding van Joodse en niet-Joodse leerlingen in het Amersfoortse onderwijs in 1941’, dat Femke Mooijekind schreef in het Jaarboek Flehite 2014. Hieronder volgt een korte weergave van de inhoud van dit artikel. U kunt onderaan deze pagina ook het hele artikel downloaden.
Landelijke maatregel in 1941: verwijdering van Joodse leerlingen
In augustus 1941 kregen gemeentebesturen en besturen van bijzondere scholen de opdracht dat alle Joodse leerlingen verwijderd moesten worden van openbare en bijzondere scholen, die ook door niet-Joodse leerlingen werden bezocht. Scholen moesten doorgeven of en hoeveel Joodse leerlingen zij hadden. Deze leerlingen moesten met ingang van 1 september 1941 van de school verwijderd worden.
Het stichten van Joodse scholen
Als er in een gemeente meer dan vijftig Joodse leerlingen op een lagere school zaten, moest het gemeentebestuur zo snel mogelijk beginnen met de oprichting van een Joodse lagere school. Dit gold ook voor gemeenten die samen met randgemeenten tot vijftig leerlingen kwamen.
32 gemeenten kwamen in aanmerking voor de stichting van één of meerdere Joodse lagere scholen. In de praktijk betekende dit dat veel Joodse kinderen niet meer naar school konden. Hetzelfde gold voor leerlingen van scholen voor uitgebreid lager onderwijs (ULO), de nijverheidsschool, een lyceum of HBS.
Stichting van een Joodse school in Amersfoort
Begin september 1941 leverden ook Amersfoortse scholen gegevens over Joodse leerlingen aan bij de gemeente. Slechts één school tekende bezwaar aan tegen de maatregel, de kleuterschool van mejuffrouw Van Albada. Waarom was er in Amersfoort zo weinig verzet tegen de scheiding van Joodse en niet-Joodse leerlingen? Een verklaring zou volgens Mooijekind kunnen zijn dat de meeste kinderen in Amersfoort naar openbare lagere scholen gingen. Deze scholen werden bestuurd door de gemeente. Openbare scholen waren dus gewend om opdrachten van de gemeente uit te voeren.
In totaal werden er in Amersfoort 78 Joodse leerlingen geteld, waarvan 45 leerlingen op een lagere school. Daarbij kwamen nog zes Joodse leerlingen van een lagere school in Soest en veertien uit Baarn. Dit betekende dat Amersfoort één van de gemeenten was waar een aparte Joodse lagere school gesticht moest worden.
Op 18 september 1941 begonnen de voorbereidingen. Het was lastig om een geschikt gebouw te vinden. Het was niet toegestaan om een Joodse school onder te brengen in een schoolgebouw waarin ook een niet-Joodse school was gehuisvest. Uiteindelijk werd per 1 december 1941 een Joodse lagere school gesticht in het wijkgebouw aan het Laurens Costerplein 14. Op dat moment gingen 43 leerlingen naar deze school. Er was één hoofd van de school en één leerkracht aangesteld. In de zomer van 1942 was het aantal gestegen tot 53 leerlingen, wellicht omdat er nog leerlingen uit andere gemeenten bijkwamen.
Opheffing van de school per 1 april 1943
Begin september 1942 ging het laatste schooljaar van de Joodse school van start. Er waren toen nog 21 leerlingen. Een groot deel van de Amersfoortse Joden had in augustus 1942 de stad moeten verlaten en was onder andere gedwongen om naar Westerbork te vertrekken. Per 1 september werden de Joodse scholen overgedragen aan de Joodse Raad. De Joodse Raad werd ook verantwoordelijk voor de financiering van het Joodse onderwijs.
De school in Amersfoort werd per 1 april 1943 opgeheven. Er waren toen nog maar 6 leerlingen.
Wilt u het hele artikel lezen? U kunt het artikel hier downloaden:
Femke Mooijekind, Het Joodse kind op de Joodse school. De Scheiding van Joodse en niet-Joodse leerlingen in het Amersfoortse onderwijs in 1941, in Jaarboek Flehite 2014 (pdf)
* In de pdf van het artikel zijn de foto’s vanwege het beeldrecht verwijderd.
U kunt het Historisch Jaarboek Flehite ook nabestellen. Daarover vindt u hier meer informatie.